Technika estradowa jest pojêciem obejmuj±cym zagadnienia zwi±zane z zastosowaniem sprzêtu elektronicznego oraz mechanicznego przy obs³udze eventów.
Mo¿emy spotkaæ dwa okre¶lenia zwrotu ”technika estradowa”. Jedno definiuje nam j± jako sprzêt i obs³uga zwi±zane
z konstrukcjami, elementami no¶nymi, zadaszeniami, pod³ogami, podestami, scenami, trybunami oraz wspomagaj±cym to osprzêtem
typu pasy, napinacze, wyci±garki (rêczne, elektryczne), sterownikami do ich obs³ugi itd. Druga definicja rozszerza siê do
ca³o¶ci techniki stosowanej przy realizacji imprezy, a wiêc zwi±zanej z d¼wiêkiem, ¶wiat³em, multimediami oraz zasilaniem.
Zaliczaj± siê do nich sprzêt nag³o¶nieniowy wraz z ze wszystkimi wspó³pracuj±cymi urz±dzeniami, o¶wietlenie sceniczne,
multimedia, a co za tym idzie rzutniki, ekrany LED, bezszwowe, miksery video oraz systemy dystrybucji pr±du takie jak
agregaty, przy³±cza, rozdzielnie, kable (tzw. pion-y) itd.
W dzisiejszych czasach wiele z tych elementów posiada równie¿ dedykowane oprogramowania do sterowania lub projektowania
systemu. Oczywi¶cie do obs³ugi zarówno na etapie planowania jak i pó¼niejszego wykonania niezbêdna jest wykwalifikowana
ekipa techniczna.
Pojêcie dotyczy bardzo szerokiego zakresu materia³u i nie da siê go w pe³ni przedstawiæ w kilku zdaniach.
Jest ¶ci¶le zwi±zane z prac± z d¼wiêkiem zarówno w postaci sygna³u elektrycznego jak i w postaci fali akustycznej
(zaburzeñ o¶rodka). W zale¿no¶ci o sytuacji
mo¿na je podzieliæ na dwie grupy. Jedna to obróbka i wzmocnienie wcze¶niej zapisanych sygna³ów, druga to zebranie d¼wiêków,
przetworzenie na postaæ elektryczn± i tak jak poprzednio obróbka oraz wzmocnienie. W pierwszym i drugim przypadku
obróbka mo¿e wygl±daæ podobnie je¶li materia³ zapisany zosta³ na "sucho" - nie poddany korekcji, procesorom dynamiki,
miksowi i masteringowi. W drugim przypadku zanim zabierzemy siê za jego obróbkê musimy go przetworzyæ za pomoc± mikrofonów.
Jest to kolejny bardzo obszerny temat jednak w skrócie - nale¿y dobraæ mikrofony do panuj±cych warunków, ustawiæ
tak aby zbiera³y mo¿liwie najmniej niepo¿±danych sygna³ów i przetwarza³y interesuj±cy nas d¼wiêk do jak najwy¿szej
jako¶ci. Mikrofony najpro¶ciej podzieliæ mo¿na ze wzglêdu na budowê oraz ze wzglêdu na charakterystykê kierunkow±. Oczywi¶cie
s± tak¿e inne kryteria takie jak charakterystyka czêstotliwo¶ciowa, maksymalne ci¶nienie akustyczne, sposób monta¿u, przesy³u
sygna³u itd.
Obróbka sygna³u w du¿ym skrócie dotyczy ustalenia jego poziomu, poddania korekcji, dzia³ania procesorów dynamiki,
do³o¿enia efektów, zmiksowania, a nastêpnie odpowiedniego przystosowania przed wzmocnieniem pr±dowym np. podzia³ na pasma.
W celu ustalenia poziomu stosujemy tzw. przedwzmacniacze (preamps).
Do korekcji czêstotliwo¶ciowej u¿ywamy korektorów (equalizer). Podzieliæ mo¿emy je na graficzne, parametryczne,
a tak¿e paragraficzne i dynamiczne.
Procesory dynamiki to g³ównie kompresory (compressor) i ekspandery (expander) oraz ich odmiany i po³±czenia, takie
jak limitery, bramki szumów (gate), kompandery (compander, po³±czenie kompresora i ekspandera), de-essery (po³±czenie
kompresora i eq.). Stosujemy je g³ównie do zmiany dynamiki utworu i pozbycia siê lub zmniejszenia poziomu niechcianych
sygna³ów.
Procesory efektów u¿ywamy w celu dodania przestrzeni i zasymulowania pewnych warunków akustycznych.
Do sumowania sygna³ów u¿ywa siê mikserów audio. Wystêpuje wiele ich odmian, podzieliæ je mo¿na ze wzglêdu na
zastosowanie (estradowe, studyjne, deejay-skie), ze wzglêdu na dostêpne funkcje m.in. ilo¶æ szyn (grupy, auxy, stereo,
mono itd) i ze wzglêdu na sposób obróbki sygna³u - cyfrowe oraz analogowe.
Je¶li chodzi o podzia³ pasma przed wzmocnieniem to s³u¿± do tego zwrotnice aktywne tzw. crossover-y lub bardziej
zaawansowane - procesory g³o¶nikowe. Mo¿emy je podzieliæ ze wzglêdu na dostêpna ilo¶æ pasm oraz dostêpna ilo¶æ regulowanych
parametrów.
Wszystkie wymienione wcze¶niej urz±dzenia pocz±wszy od przedwzmacniaczy wystêpuj± jako samodzielnie, zewnêtrzne
lub wbudowane w inny sprzêt np. w miksery. Urz±dzenia te, poza preampami, mo¿na równie¿ spotkaæ w wersjach analogowych i cyfrowych.
Aby pracowaæ na sprzêcie cyfrowym musimy zamieniæ sygna³ analogowy, jaki otrzymujemy z mikrofonu (poprzez przedwzmacniacz)
na sygna³ cyfrowy - u¿ywamy do tego przetworników A/D. Przed wzmacniaczem mocy lub przed stopniami mocy wewn±trz wzmacniacza
nale¿y go z powrotem zamieniæ do postaci analogowej, s³u¿± do tego przetworniki D/A. Jedne i drugie równie¿ mog± byæ zewnêtrznymi
urz±dzeniami lub wbudowanymi w sprzêt.
Do tego momentu wzmocnienie sygna³u dotyczy³o g³ównie napiêcia. Dalej nastêpuje tak¿e wzmocnienie pr±dowe, tak aby
odpowiednio wysterowaæ g³o¶niki (zespo³y g³o¶nikowe). W tym celu stosuje siê wzmacniacze mocy (amplifier). Podzieliæ je
mo¿na ze wzglêdu na parametry (najbardziej podstawowe to moc, zniekszta³cenia, pasmo przenoszenia i minimalna impedancja
z jak± pracuje, inne to dynamika, sprawno¶æ, damping factor itd) i ze wzglêdu na klasê (najpopularniejsze to A, AB, H, D i inne).
Ostatnim elementem s± kolumny (zestawy g³o¶nikowe) lub zespo³y kolumn (np. grono, linia, zespó³ szerokopasmowy).
Pojêcie zespo³ów kolumn dotyczy wspó³pracy kolumn (minimum dwóch) w celu uzyskania po¿±danych w³a¶ciwo¶ci fal akustycznych.
Kolumna zazwyczaj zbudowana jest z przynajmniej dwóch g³o¶ników, je¶li chodzi o szerokopasmowe lub ¶redniowysokotonowe.
Je¶li s± to kolumny pasmowe (np. subwoofer) to konstrukcja mo¿e mieæ jeden g³o¶nik.
W przypadku kiedy podzia³ pasma nie zosta³ dokonany przed wzmocnieniem, a mamy do czynienia z g³o¶nikami pracuj±cymi
w ró¿nych zakresach, stosowane s± zwrotnice pasywne - zbudowane w oparciu o elementy RLC. Rozwi±zane to nie daje tak precyzyjnych
mo¿liwo¶ci dobrania parametrów zwrotnicy jak w przypadku urz±dzeñ aktywnych.
Po przetworzeniu sygna³u zostaje jeszcze sprawa ukierunkowania i spójno¶ci fali oraz interferencji pomiêdzy g³o¶nikami.
Wstêpnie rozwi±zuje to producent systemu (tuby, falowody, stosowne konstrukcje, zalecane presety), a pó¼niej na etapie monta¿u
ekipa techniczna poprzez odpowiednie ustawienie i rozmieszczenie kolumn oraz za pomoc± procesorów (podzia³ pasma, korekcja,
opó¼nienie, polaryzacja, poziomy).
Jest elementem zwi±zanym z realizacj± wiêkszo¶ci imprez, pocz±wszy od pod¶wietlenia pojedynczej osoby, przedmiotu lub
miejsca a skoñczywszy na du¿ych scenach, teatrach czy obiektach. Poza prostymi reflektorami (które mog± byæ zasilane za
pomoc± dimmera) stosuje siê inteligentne urz±dzeniach sterowanych sygna³em cyfrowym (DMX512, Art-Net, ILDA - lasery). Sporadycznie
jeszcze spotyka siê sterowanie analogowe (0 - 10V), jednak jest to stary standard wychodz±cy z u¿ycia.
Je¶li chodzi o ¼ród³a ¶wiat³a s± to zwyk³e lampy ¿arowe, wy³adowcze, a w ostatnich latach bardzo popularne sta³y
siê diody LED. S± one najbardziej energooszczêdnych ¼ród³em ¶wiat³a, co za tym idzie dziêki swej sprawno¶ci wydzielaj±
niewiele ciep³a. Postêp technologiczny sprawi³, ¿e s± coraz mocniejsze, maj± coraz d³u¿sz± ¿ywotno¶æ i staj± siê coraz tañsze.
Oddzielna grupê stanowi± lasery. Nie stosuje ich siê to o¶wietlania, a do wytworzenia efektów. Podobnie jak z diodami
tutaj postêp technologiczny tak¿e spowodowa³ spadek cen, wyd³u¿enie ¿ywotno¶ci i zwiêkszenie mocy. Pocz±tkowo spotyka³o siê
g³ównie lasery ¶wiec±ce w kolorze czerwonym, pó¼niej zielonym, a dziêki ich zsumowaniu ¿ó³te, nastêpnie pojawi³y siê niebieskie.
Zaczêto je aplikowaæ do ruchomych urz±dzeñ oraz ukierunkowywaæ za pomoc± bardzo szybkich, ruchomych zwierciade³. Do sterowania
powsta³ standard ILDA. Prostsze wersje steruje siê - jak pozosta³e o¶wietlenie - sygna³em DMX512, a najprostsze, amatorskie
poruszaj± siê automatycznie w sposób zaprogramowany, losowo albo sterowane sygna³em d¼wiêkowym.
DMX512 udostêpnia jak sama nazwa wskazuje 512 kana³ów, ka¿dy po 256 stanów. Je¶li zachodzi potrzeba wiêkszej ilo¶ci
prowadzi siê kilka linii DMX. W zale¿no¶ci od rozwi±zania urz±dzenia ka¿dy kana³ mo¿e odpowiadaæ za regulacje innego
parametru (pan, tilt, colour, gobo, itd) lub na jednym kanale mo¿e znajdowaæ siê kilka z góry za³o¿onych funkcji np. 0-50%
dimmer, 51 - 98% strobo, 99-100% maksymalna rozja¶nienie.
Powracaj±c do ¼róde³ ¶wiat³a poza umieszczeniem ich w zwyk³ych reflektorach typu PAR montowane s± tak¿e w tzw.
urz±dzeniach inteligentnych - ruchomych, takich jak skanery czy g³owice. W skanerach kierunek wi±zki ¶wiat³a wynikach z ruchomego
zwierciad³a sterowanego silnikiem, najczê¶ciej krokowym. W g³owicach lampa umieszczona jest w ruchomej czê¶ci urz±dzenia,
dziêki temu mo¿emy wybraæ jej kierunek ¶wiecenia w pionie i poziomie. Pomiêdzy lamp± a soczewk± znajduj± siê ró¿nego rodzaju
przes³ony pozwalaj±ce na nadanie koloru, wzoru, jego obrotu, ¶ciemnienia, wybrania szeroko¶ci k±ta ¶wiecenia i wiele innych.
Postêp w tej bran¿y jest bardzo szybki i co chwila pojawiaj± siê nowe rozwi±zania oraz funkcjonalno¶ci.
Oddzielna grupê urz±dzeñ stanowi o¶wietlenie architektoniczne, odporne na warunki atmosferyczne.
Podobnie jak z zagadnieniem nag³o¶nienia temat jest bardzo obszerny i zosta³ tu przedstawiony w minimalnych stopniu.
Scena jest nieodzownym elementem wiêkszo¶ci eventów. Powinna posiadaæ wierzchni± warstwê antyposlizgow±. Zasadniczo
mo¿na rozró¿niæ dwa rodzaje scen. Jedne to kompletne podesty do których mocowane s± nogi lub s± one instalowane na konstrukcji
typu Layher, drugi to blaty ze sklejki mocowane do stalowych elementów, tworz±cych podstawê sceny.
Zadaszenie sceniczne - g³ównym jego zadaniem jest ochrona ludzi i sprzêtu przed warunkami atmosferycznymi oraz
zapewnienie konstrukcji do podwieszenia urz±dzeñ. Powinno posiadaæ atesty wytrzyma³o¶ci oraz trudnopalno¶ci plandek lub siatek.
Zazwyczaj sk³ada siê z kratownicy typu quadro-system, rzadziej tri-system oraz pokrycia górnego i os³on bocznych. Po bokach
i z ty³u w wiêkszo¶ci przypadków stosuje siê siatki nie przepuszczaj±ce deszczu, czasami plandeki. Wiêkszo¶æ tego typu
konstrukcji budowane jest tak, aby dach i sprzêt by³y mocowane na dole, a nastêpnie za pomoc± wyci±garek podnoszone na pewn±
wysoko¶æ.
Same konstrukcje aluminiowe stawia siê najczê¶ciej wewn±trz, w zasadzie jest ten sam system co przy zadaszeniach
estradowych tylko bez plandek i siatek. Wystêpuj± te¿ ma³e systemy targowe, które nie posiadaj± wind i wyci±garek oraz
maja mniejszy rozstaw rur w systemie.
Konstrukcje typu Layher, s³u¿± jako elementy no¶ne, najczê¶ciej spotykane przy budowie wie¿ do podwieszania nag³o¶nienia.
Bez zasilania niemo¿liwe by³oby zastosowanie nag³o¶nienia, o¶wietlenia ani innego sprzêtu elektrycznego, jest bardzo
wa¿nym elementem techniki estradowej. Z grubsza mo¿na je podzieliæ na dwa rodzaje: przy³±cze do stacjonarnego ¼ród³a pr±du lub
do agregatu pr±dotwórczego. Innym sposobem jest podzia³ na: zasilanie trójfazowe i jednofazowe. Poza wyj±tkowymi sytuacjami
(np. nagrzewnice) du¿a wiêkszo¶æ sprzêtu estradowego zasilana jest jednofazowo. Co prawda spotyka siê dimmery ze z³±czem
trójfazowym jednak wewn±trz urz±dzenie pracuje jako trzy lub wiêcej urz±dzeñ jednofazowych. Niektóre modele daj± mo¿liwo¶æ
prze³±czenia ich pod jedn± fazê.
Ze wzglêdu na korzy¶ci zazwyczaj na scenê i ogólnie imprezê doprowadza siê przy³±cze trójfazowe. W rozdzielniach
zostaje ono podzielone na wyj¶cia jednofazowe. Nale¿y d±¿yæ do tego aby fazy by³y mniej wiêcej jednakowo obci±¿one.
Rozdzielnie musza spe³niaæ obowi±zuj±ce normy. Dobrze, je¶li poza zabezpieczeniami nadpr±dowymi posiadaj± zabezpieczenia
ró¿nicopr±dowe. Po rozdzieleniu faz zasilanie rozprowadzamy kablami jednofazowymi trzy¿y³owymi (PE - ochrona, 0 - zero, L - faza).
Przewody zarówno si³owe, jak i jednofazowe (przed³u¿acze) powinny mieæ przekrój adekwatny do pobieranego pr±du
oraz byæ ca³kowicie sprawne - nieuszkodzona izolacja, ¿y³y, wtyk i gniazdo. Nale¿y stosowaæ z³±cza hermetyczne
i chroniæ je przed dostaniem siê wody do ich wnêtrz. Kable powinni¶my w miarê mo¿liwo¶ci zabezpieczyæ przed przypadkowym
uszkodzeniem.
Bazuje na wiedzy i do¶wiadczeniu osób wykorzystuj±cych dostêpne narzêdzia w postaci sprzêtu:
d¼wiêkowego, ¶wietlnego, mechanicznego, a tak¿e jego monta¿u i obs³udze zgodnie z przeznaczeniem.
Podstaw± jest umiejêtne rozdzielenie czynno¶ci w¶ród ludzi oraz zapewnienie odpowiedniej ilo¶ci czasu, co jak wiemy
nie zawsze jest ³atwe do osi±gniêcia. Nale¿y unikaæ zbêdnego po¶piechu i niepotrzebnych nerwów, gdy¿ prowadzi to do
nieporozumieñ, przyczynia siê do pope³niania b³êdów i zani¿a poziom us³ugi.